Манай ангийнхан. 1

МУИС-ийнхны хонхны баярыг хараад ангийнхнаа дурсав. Уг нь тэртээ жилийн өмнө намар бичиж байсан бичлэг. Бүгдийг нь бичих гэхээр нэлээн урт болчихоод байсан учир хэсэгчиллээ.

2003 оны намар МУИС гэдэг том айлын босгыг жинхэнэ хөдөөний хөөсөн мантуу алхан орж билээ. Улаан, тэгсэн мөртөө сайртай хацартай (кк ичингүйрэв...), бов бор царайтай (одоо ч нэг их сүрхий цайгаагүй л дээ) жинсэн өмд, пүүз өмссөн, үсээ ардаа даруухан гэгч нь боосон, ичингүйрээд хүнтэй ч үг дуугарч чадахгүй тийм л охин хичээлийн хоёрдугаар байранд төөрсөөр Социологийн тэнхмийн үүдэнд очиж байсан даг. Тэр үед бас л надархуу байрын нөхдүүд тэнд цугларсан байсан нь 4 жил бие биенээ “мэлрэх” ангийнхан маань байж билээ.

Би одоо ч тод санадаг юм. Энд тэндээс цугларсан ангийнхан маань бие биен рүүгээ сонжсон харц чулуудаж байсныг. Хамгийн түрүүнд нүдэнд туссан хүн бол Хишигээ байсан юм. Бид нар дундаа л арай өнгөлөг нь байсан болохоор хамгийн түрүүнд анхааралд өртөө биз. Манай ангийн ганц “Баясгалан” байсан юм. Гоё дуулнаа. Даанч 3-р курс төгсөөд л бид нарыгаа орхиод алсын Америк руу явчихсан. Одоо ч гэсэн тэнд л байгаа.

Харин дараа нь анхаарал татсан товарищ бол яахын аргагүй Урнаа. Аялгатай яриагаараа Увсынх гэдгээ байнга сануулдаг, эрч хүчтэй, манай ангийн Гала байлаа. Тод өнгөтэй, загварлаг хувцаснуудаараа 4 жил бидний нүдийг баясгасан даа. 3 билүү, 4-р курст байхад улаан шоотой юбкатай явж байхдаа сургуулийн урд талын Tse-гийн тэнд байх шон дээгүүр давж унаад, юбка нь яг зонтик шиг дэлгэгдэж байсныг нь саяхан болсон явдал шиг л тод санаж байна. Ёстой янзтай. Одоо бол ШУТИС-ийн багш хийгээд л гүйгээд байгаа.

9 сарын 1-нд манай ангид цор ганц MONTANA-тай залуу байсан нь Гансэлэм юмаа. Капитал биш юмаа гэхэд басхүү Ситигээс (Эрдэнэт) ирсэн гэхдээ хорь гаруй нөхдүүдийг тэр даруй л зохион байгуулалтанд оруулж Ангийн дарга болж байсан сэргэлэн эр. Оюутнуудыг цэвэр цэмцгэр байхыг уриалж сургуулийн 2 давхараар хогийн савнууд тавьж карьерээ эхэлсэн. За тэгээд Сэлэмтэй холбоотой сэдвийг яриад ямар дуусах биш, цэглэе. Төрөлх Эрдэнэтдээ юу л хийж манаргаж яваа бол...

Сэлэм гэхээр Баагий санаанд ордог юм. Охидын лавлах 1919 л дөө. Сэлэмийг л ангийн дарга болгоно гээд зүтгэж ч байснаараа танигдсан, манай 9 эрдэнийн нэг ээ. ЖонСо ЖонСо л гээд л гээд гүйгээд байдаг байсийн. (ЖонСогийн талаар жич ярина) Одоо ч алсын Америк, бишээ Чехэд монголынхоо нэрийг гаргаж яваа.

Нэг л их сэтгэл татам инээмсэглээд л, тэрүүгээрээ ангийн хөвгүүдээр зогсохгүй Түүхийн багшийг ч доргиогоод авсан Алтаргана ёстой од байлаа. Даанч ердөө нэгхэн семестрийг бидэнтэй хамт өнгөрөөгөөд бас л алдарт Америк явчихсан. Гэхдээ 3 жилийн дараа ангийнхантайгаа уулзана гээд эргэж ирж байсан, ангийнхнаа гэсэн сэтгэл байсаан түүнд. Одоо хаана юу хийж явдаг юм бол...

За тэгээд ангийнхны тухай яриад бичээд байвал ч дуусахгүй дээ. Сангийн сайд С.Баярцогт бага насандаа ийм л байсан болов уу гэмээр гялалзсан бүлтгэр нүдтэй, шав шув хийсэн хөдөлгөөнтэй, “юм юмандаа сайн”, тэнхимээс авахуулаад НШУС, МУИС-ийн хамаг л шагналыг түүсэн тэр нэгэн бол Батзул. Английг нь чаддаггүй юм бол хятадыг нь сурнаа гээд урд хөршийг зорьчихоод байгаа. Хоёр жилийн дараа эргэж ирээд улс гэрээ төвхнүүлэх юм байгаа биз.

Та бидний итгэлийг алдаагүй, Тамирчны алдар хямдхан олдоогүй. Энэ дууны мөрүүд хэнийг санагдуулах вэ? Мэдээж Заяа. Дөрвөн жил МУИС-ийн шигшээд гүйж, олон ч тэмцээнээс АЛТан медаль авчирсан даа. Заяа маань одоо ээж болчихсоон. Нисэх орчмоор л даялаад байгаа. Удахгүй бэлтгэлээ хийгээд эхэлмэгц нь Сэнгүр лигээс харна бизээ.

Яагаад мобиком гэж... 2

За тэгэхээр Мобиком хэрэглэх үндсэн шалтгаануудыг дээр дурдаад явчихсан. Одоо хүмүүст "тэр ч арай юу юм бэ" гэж бодогдохоор хэдий ч басхүү овоохон нөлөөлдөг "дагуул" шалтгаануудын талаар өгүүлсү. Тэгэхээр утасны сонголт гэж нэг юм байна. Скайтелийн бараг бүх утаснууд Мобиг бодвол арай хямд, тэгээд ч дээрээс нь загвар нь гайгүй, нугастай /нугастай утас нэг үед ихээхэн моод болж байсан санагдана/, камертай, ая энэ тэр нь стерео зэргээрээ давуу хэдий ч сонголт багатай, бас батерей нь их хурдан мууддаг талтай. Дээрээс нь скайтелд нэг ядаргаатай нь сим карт гэж байхгүй ээ. Тийм болохоор цэнэг нь дууссан үед яаралтай ажил гараад өөрийнхөө дугаарыг өөр утсанд хийгээд ярьчихаж болохгүй ээ, бас арга ядсан үед ломбарданд ч тавьчихаж болохгүй ийм л эд. Харин Моби барьж байгаа нөхдүүдэд бол дээрх зэргийн юм үргэлж OPEN.

Дээрээс нь үнэтэй дугаар гэж нэг юм байна. Энд юун түрүүд 9911, 9909-үүд, дээрээс нь 9919, 9918... гээд цуварна. Манайхан юнителийн ч юмуу, скайтелийн азын дугаар барьж байснаас мобигийн 991...-тай дугаар барихыг илүүд үзнэ. сүүлийн үед 99-тэй л бол хамаагүй үнэ цэнэтэйн жагсаалтанд тууж ороод байгаа. Энэ мэт зүйлсээс болоод Үнэтэй дугаарын хөөрөгдөл үүсч, үнэтэй дугаар барьсанаараа өрсөлдөх марафон бий болно.

Дараагийн нэг шалтгаан бол Tedy төв. Үйлчлүүдэг операторынх нь үйлчилгээний төв юу ч үгүй хоосон Скайтел, Окта эд нарын дэргэд хамаагүй гоё байхад яахийн. За энэ ч нэг их хамаагүй байх аа гэж санагдаж магадгүй. Гэхдээ л нөлөөлдөг юм даа.

Хямдрал, урамшуулал. Эрх хаагдах дөхөөд ирэхээр байдал хэцүүдээд өөр оператор руу урвачихмаар санагдах үе гарнаа. Иймэрхүү үед аль нэг баяр нь тохионо. Тэгэнгүүт л Мобигоос таны эрхийг "хөнгөлөлттэй үнэ"-ээр сэргээж өгнөө. Тэр "хөнгөлөлт" нь 5000-аар сунгавал 50 мсж, 500 нэгж, эсвэл 5 хоног ч юм уу бусад операторын дэргэд хөгийн хөгийн хөнгөлөлт байна. Гэхдээ л Моби ганцаараа шахуу ноёрхож байхдаа өгч байгаагүй хөнгөлөлт болохоор танд үнэхээр "сайхан" санагдана. Тэгээд л "хөнгөлүүлээд" л шулаачин Мобитойгоо байгаад л байна даа.

Хамгийн хөгийн нь:

"Эксел унаж скайтел барихгүй"

"Монцгорууд Моби барьдаг, Юмгүйчүүд Юнител барьдаг" зэрэг үгсэнд амиа тавина шүү дээ.

Яагаад мобиком гэж...

Одоогийн байдлаар манай улсад үүрэн телефоны 4 оператор ажиллаж байна. Үүрэн телефон хэрэглэгчийн тоо эртээдхэн нэг саяд хүрсэнийг Мэдээлэл харилцаа холбоо, технологийн газраас зарлаж, алиныг нь ч гомдоолгүйгээр 4 операторын хэрэглэгчдээ бэлэг түгээж байсныг санаж байна. Мобикомын зүгээс бол гар утастай 5 хүн тутмын 3 нь ч билүү 4 нь ч билүү Мобиком хэрэглэдэг гэж рекламддаг юм байна лээ. Энэ хэдийгээр хэтрүүлэгтэй ч үнэний ортой, ер нь хамгийн түгээмэл хэрэглэгддэг нь мобиком гэдэгтэй хэн ч санал нийлэх л байх. За ингээд үндсэн хэсэг рүүгээ орьё. Мобикомын хэрэглэгчид давхар хариулаад, бас санаагаа нэмэрлээд явчихна биз.

Яагаад заавал мобиком гэж? Хэрэглэгчийн үүднээс бодохуйд

Хамрах хүрээг эс тооцоод эхэлбэл юун түрүүнд анхдагч учраас гэсэн шалтгаан бичигдэх байх. Анх гар утас гээчийг таниулж, гар утас гэдэг бол мобиком гэсэн ойлголтыг төрүүлсэн учраас "билэгт тоо" 99 -өөр эхэлсэн л бол гар утас гэсэн "хөдөө" сэтгэлгээ өдгөө хүртэл бат оршсоор буй. Анхдагч гэдэгтэй холбоотойгоор анхнаасаа л хэрэглэсэн хэмээх дараагийн шалтгаан орж ирнэ. Хэрвээ шинийг эрэлхийлэгч, өөрийг туршигч биш л бол манайхны сэтгэлгээний онцлог нь ижил дасал болсон оператороо, өөрөөр хэлбэл дугаараа, "үйлчилгээ"-гээ тэр бүр солиод байхыг хүсдэггүйд оршино. За яахав солимоор санагдлаа, шинийг эрэлхийлэхээр шийдлээ гэж бодъё. Гэтэл ойр дотны бүх харилцдаг хүмүүс нь "моби"-той байдаг нь дараагийн шалтгаан болж өгч байна. Мобикомын бусад сүлжээнд хандсан тариф "арай дэндүү" үнэтэй учир өөр операторыг сонгогч маань ч, үүрэн телефоны анхдагчийг сонгогч маань ч аль аль талдаа шаталтанд ихээр ордог нь мобигоос татгалзахгүй байх бас нэгэн нөхцөл билээ. Дараагийн шалтгаан бол "лаг"-ууд мобиком хэрэглэдэг гэх ойлголт. Гар утсыг хэрэглээ гэхээсээ илүүтэй гангараа гэж тооцогчид, үнэтэй юм хэрэглэнэ гэдэг нь нэг л их лаг хүний шинж гэж боддог зэрэг нь энэ үзлийг улам бүр гааруулпаг. Манайхны энэ ойлголт, үзэл нь Мобикомын үндэс суурийг улам батжуулж, бэхжүүлж өгдөг учир бусад үүрэн телефоны операторуудад лав л ойрын хугацаанд мобикомыг түлхэж унагаах боломж олдохгүй дэг.

За энэ дээр дурдсан зүйлс бол Мобикомын хэрэглэгч байх үндсэн шалтгаанууд болж өгч байгаа юм. Эд нар дээр нэмэгдээд бас нэлээд хэдэн туслах шалтгаанууд орж ирнээ. Энэ талаар дараагийн удаа бичнэ. Тэгэхээр Мобитонгууд аа дээрх үндсэн шалтгааны алинд нь багтаж байгаа сэтгэгдлээ үлдээгээрэй.

Эдийн засгийн хямрал

Цаана чинь дэлхийн эдийн засаг хямарч байна гэнэ. Бас болоогүй ээ, дэлхийн нэгээхэн хэсэг юм болохоороо Монголын ч эдийн засаг хямарч байна гэнэ. Монголын нэгээхэн хэсэг юм болохоороо бас миний ч эдийн засаг хямарч байна. Цалингаараа өөрийгөө болгоод байдаг цаг үе минь ард хоцорч байх шиг байна. Өдөр ирэх тусам мантуун бууз, хуушуур үнэд ороод 3-4 ширхэгийг өлхөн авчихаад байдаг байсан бол одоо хүчрэхээ байж эхлэх нь. Заримдаа хальтхан тансаглаад бифштекс, нарийн махан хуурга, цаашилбал Со хоол энэ тэр "явуулчихаад" байдаг байсан бол одоо бүр "нет коля" гэдэг нь болж байна.

Өөрөө ийм байдалтай болоод ирэхээрээ ард түмний амьдралыг гадарлахтай болдог бололтой. Би ч халгиж цалгисан баян амьтан биш л дээ. Ард түмний амьдрал гэж "дээгүүр" яриад байгаагийн учир нь энэ хэдэн улстөр хийгчдээс л болж байгаа хэрэг. За энэ ч яахав. Хоногийн хоолоо залгах гэж ядарч яваа хүмүүсийн талаар хэвлэлээс уншиж л байснаас биш биеэр мэдэрнэ гэдэг???

За за би ч нэг их өлсөж, цангаад туйлдаа хүрчихсэн юм биш шүү. Гэхдээ л анкет бөглөхдөө өөрийгөө нийгмийн дунд давхарга гэж үздэг байсан миний бие одоо доод давхарга гэж бөглөхөд бэлэн болчоод л байж байна. Өөртөө, бас бор овоохойдоо зарцуулаад хүрээд байдаг байсан "өндөр" цалин минь аманд ч үгүй, хамарт ч үгүй л болчлоо. Тэгээд л өрийн сүлжээ үүсгээд энд ч нэг зээл, тэнд ч нэг өр. Ёстой нөгөө урд хормойгоо авч хойд хормойгоо нөхөөд л, эсвэл хойд хормойгоо авч урд хормойгоо нөхөөд л. Сүүлдээ бүр мөнгө зээлдүүлэх хүн ч олдохоо байсан. Би л муухай санаалаад хүний мөс муудаж энэ тэр гэж бодоод байсан чинь үгүй юм байна. Тэд маань ч гэсэн хөөрхий хямралд автчихсан юм байна шүү дээ. Ажлын газраас нь цалингий нь өгөхгүй байгаа /ер нь бол ажлын газар нь нарийлаад өгөхгүй байгаа ч юм биш, тэд нар нь бас хямралд автчихсан/, цалингаа авсан ч амьдралд нь хүрэлцэхээ больчихсон байгаа зэрэгтэй л холбоотой юм билээ.

За тэгээд Баяр сайдынхаа хэлснээр бүсээ чангалахаас өөр аргагүйд хүрээд байна даа. Хэдий хүртэл чангалах юм байгаа бүү мэд? Ер нь энэ дээгүүр "ард түмний амьдрал" гэж яриад байгаа улстөр хийгсдэд энэ "хямрал" нөлөөлж байгаа юм болов уу? Хэзээ нэг доошоо бууж бодит байдалтай танилцах юм бол?

Өвөрхангайд зорчсон тэмдэглэл. Төгсгөл

Хоёр дахь өдрийн орой мөнгөө хэмнэх санаатай дэлгүүрээс "тущенка", талхтай авав. Тэгээд буудалдаа ирээд идэх гэтэл талхаа зүсэх, лаазалсан махаа онгойлгох зүйл харин ч нэг байдаггүй юм даа. Буудлын жижүүрээс гуйгаад ч байдаггүй. Өөртөө байгаа "эд хэрэгсэл"-ээ ахиад нэг харлаа. Хөмсөгний хайчаа золигт гаргахаас өөр арга байдаггүй. Надад ч овоо сургамж боллоо доо. Дараагийн удаа ийш тийшээ явахдаа зөвхөн эрчүүдэд л хэрэгтэй гэж боддог тэр нэгэн "хэрэгсэл"-ийг заавал авч явна даа. :-)

Гурав дахь өдрийн өглөө болов. Өвөл айлчилсан хэвээрээ. Өнөөдөр 14 цаг гэхэд Улаанбаатар явах автобусанд амжихын тулд үлдсэн хүмүүстэйгээ уулзах шахуухан төлөвлөгөөтэй буудлаасаа гарлаа. Уулзаад л, ярилцаад л, судлаад л. Гэхдээ л автобусанд амжсангүй. Захын тэндээс микро автобуснууд орой явдаг гэж таксины жолооч ахаас дуулав. Таксины жолооч гэснээс Өвөрхангайн таксинууд хаашаа ч явсан 2500-р явж байв. Мөн хамгийн сонирхолтой нь мотоциклон такси байдаг юм байна. Хаашаа ч явсан 700 төгрөг. Хөөрхөн байгаа биз. Зуны цагт бол машин энэ тэр гэхгүйгээр мотоцикл дээр сундлаад давхиад байхад бол боломжийн л эд. За тэгээд нөгөөх микро автобусаар хот руу гарахаар шийдлээ. Хамаг юмаа хамж аваад өнөө муучлаад байдаг буудлаасаа ч гарлаа. 15 цагийн үед зах дээр давхиад очтол 10 гаруй микро /микро л гээд байдаг үнэндээ дотроо истана өөр юу юу ч билээ олон янз юм билээ/ бүгд хүнгүй, хот явна гээд зогсож байдаг байгаа. Нэг жолооч юу юугүй нэг машинд суулгачлаа. Бас л хоосон. Тэгсэн чинь 8 хүнтэй байгаа, хүнээ дүүргээд орой явна гэнэ. Гэтэл эд нар чинь бүгдээрээ орой яваад сурчихсан, ирж жолоочдоо бүртгүүлчихээд гэртээ харьчихдаг юм байна ш дээ. Тэгээд орой жолооч нь гарахдаа бүгдийг нь цуглуулаад л болоо. Энийг нь асууж мэдэхгүй ирж суугаад харин ч нэг гэнэдлээ. Мэдсэн бол хүйтэн буудалдаа хэвтэж байхгүй юу. За энэ ч яахав.

Цаг өнгөрөөхийн тулд захаар нь хэслээ. Нутгийн юм юу байна энээ тэрээ гэсэн "Дэлгэрэх" гээд бий, гэхдээ сүүлийн үед муудаад байгаа гэж сонсоод болив. Нэг лангуун дээр "Өвөрхангай" гэж харагдлаа. Гэтэл үйлдвэрлэгч нь Увс Хүнс байдаг байгаа. Болив. Айрган дээр л буулаа. Амт нь бол таалагдсаан.

Орой ч болж, хүнээ цуглуулж эхэллээ. Аймгийн төвөөр машинтай давхиж байтал нэг их шинэхэн хар зам нүдэнд тусав. УИХ-ын гишүүд нь сонгуулиас өмнө тавьж өгсөн гэнэ. Эднийхэн ч бас "азтай" юмаа. 4 жилдээ ганц харагддаг "эрхэм" гишүүдээс ганц ч болохноо замтай салдаг. Гэхдээ бусад аймгийнхантай харьцуулахад онцлог нь эднийхнээс маш олон хүн солонгос явж чадсанд байгаа юм. Бүр Солонгосчууд "Өвөрхангай гэдэг чинь танай нийслэл Улаанбаатарын дараа орох том хот уу?" гэж асуудаг хүртэл нь ихээр явсан. Ингэж явсаны хүчинд олон айлын амьдрал ахуй дээшилсэн, сайн хэрэг. Өнөөдөр Өвөрхангай хамгийн олон машинтай, байрны үнэ хамгийн өндөр аймаг болсон байна. Аймгийн төвөөр дүүрэн барилга байшин баригдаж, худалдааны төвүүд нээгдсэн байна. Гэхдээ энэ бол ард түмний амьдрал сайн сайхан байгаагийн илрэл огтхон ч биш. Цаана чинь хол газар, тусдаа байснаасаа болоод энэ нийгмийн тулгуур үндэс болсон гэр бүлийн хосууд үл ойлголцолд хүрэн, салж байна, үр хүүхдүүд өнчирч, эцгийн халамж хайрыг мэдэхгүй өсч байна, бие сэтгэлийн зовлон үүрсэн, албан бусаар "өрх толгойлсон" эмэгтэйчүүд маш их болж байна. Энэ чинь "гишүүд"-ийн зөвхөн нэг талыг л харсан, бүр нарийндаа бол мөрийн хөтөлбөрийг давуулан биелүүлэв гэж "коко" авах гэсэн, ирэх сонгуульдаа бэлтгэсэн, сайнаар ярих гээд үзвэл иргэдээ бодохдоо үр дүнг нь тооцоолоогүй "бодлого"-ын чинь алдаа бус уу? Битгий Солонгос явуулаач гэж хэлэхгүй ээ. Хүний эрхийн асуудал. Гэхдээ тэр хүмүүс нутагтаа ажлын байртай, амжиргааг нь тэтгэчих хэмжээний цалинтай байсан бол хэзээ ч хүний нутагт "боол" хийж, эрүүл мэндээрээ хохирч, эцэс сүүлдээ салж сарних дээрээ тулахгүй байсан шүү дээ. "Хар цайгаа уугаад ч хамаагүй халуун ам бүлээрээ байх нь дээр" гэсэн респондентийн үг нэгийг бодогдуулж байгаа биз? Сайн сайхан, аз жаргалтай амьдрал гэдэг бол хэн нэгэн гэр бүлийн гишүүн нь тусдаа байж, мөнгө олохын төлөө ажиллах явдал огтхон ч биш гэдгийг тэд өнөөдөр хэлж байна.

Өврийн сайхан хангайгаар гурван өдөр зорчсон минь товчхондоо нэг иймэрхүү. Дараа судалгааныхаа үр дүнг нийтэлнэ гэж бодож байна.

Жич: Нутгийн юм энээ тэрээ гээд явсан гэхээр намайг нэлээн гөвдөг гэж бодвоо! Зүгээр л гэрийнхээ эр хүндээ амсуулах гэж бодсон юм шүү.

Өвөрхангайд зорчсон тэмдэглэл. Үргэлжлэл

Ер нь Өвөрхангайд худалдааны төв ихтэй юмаа. Хуучны худалдааны гудамж гэдэг шиг нэг гудамжаар яваад л хоёр талаар нь дүүрэн худалдааны төвүүд. Тэгээд бас болоогүй ээ. "Андууд", "Тэнгис" гээд сүрхий нэртэй байсан. Улаанбаатараар бол Хорооллын гудамж л гэсэн үг. За тэгээд буудалдаа ирээд дууссан билүү. Буудал маань их "социалист" байсан гэдгийг дээр хэлчихсэн. Дээр нь нэмэхэд маш хүйтэн, бас гэрэл нь ердөө ч нэг хэмээр асдаггүй, байнга бүдгэрч эсвэл тодорч, тэр нь цаас, компьютерийн дэлгэц ширтэхийн аргагүй болгож шууд л нүдээ аних төлөвт оруулж байв. Уг нь ЛЮКС гэдгийн яг дараагийн ангиллын өрөөнд л орсон юм даг.

Аан тийм. Ахиад нэг муучлахад халуун усгүй байсан. Буудлын нь үйлчлэгчээс "Халуун ус байдаггүй юмуу?" гэж асуусан чинь "Халуун устай өрөө байгаа, энэ байгаа өрөө чинь халуун ус өгдөггүй өрөө" гэдэг юм даа. За энэ ч яахав дээ. Тэгэж ингэсээр маргааш нь буюу томилолтын 2 дахь өдөртэйгээ золгов.

Эхний өдөр маань зуны налгар өдөр шиг өнгөрсөн бол 2 дахь өдрийн өглөө өвөл нүүгээд ирчихсэн байлаа. Зуны ботинк, нимгэн пальтотой "ганган хүүхэн хавар намар" миний бие цасан шуурганы амтыг харин ч нэг мэдэрсэн дээ. Дараагийн удаа явахдаа заавал дулаан хувцсаа авч явна гэж тэрүүхэн тэндээ тангараг өргөв. Энэ өдрийн эхний хагасын ТББ-ын төлөөлөлтэй уулзаж өнгөрөөх ажлын төлөвлөгөө ёсоороо хэд хэдэн байгууллагаар орохоор зорилоо. Эхний уулзсан хүмүүс маань "Орон нутгийн санаачлага" ТББ байлаа. Албаны биш, тэгээд бас байр байдлыг мэргэжлийн нүдээр хардаг гэсэндээ шал өөр байсан шүү. Дараа нь 85 жилийн түүхтэй Монголын эмэгтэйчүүдийн холбоо, бас Бизнес эмэгтэйчүүдийн холбоо гээд нэлээд хэдэн ТББ-ын төлөөлөлтэй уулзсан. Цаадуул чинь эмэгтэйчүүдийн эрх, оролцооны асуудлыг авч үздэг болохоороо арай л өөр байсныг тэмдэглэх хэрэгтэй. Ер нь бол ярилцлага хийхдээ "Хувь хүний нууцыг чандлан хадгална" гэсэн ам өчигтэй учир хэн юу хэлсэнийг "хар хайрцаг"-т хийгээд хав дарна шүү дээ.

Энэ уулзалтын үеэр нэг зүйлийг бүгд дуу нэгтэйгээр батлан хэлж байсан нь Нөхөр нь солонгос явсан эмэгтэйчүүдэд ирэх дарамт үнэхээр хүнд гэдгийг. Наад зах нь гадаа гарч эр, гэр орж эм болж явсаар байтал биеийн эрүүл мэнд мууддаг, дээрээс нь хүүхдүүдээ ганцаараа асарч хүмүүжүүлэх хүндхэн үүрэг ногддог, ер нь л ар гэрээ ганцаараа толгойлон авч явж албан бусаар "Өрх толгойлсон эмэгтэй" болчихдог аж. Дээрээс нь манайхны нэг муу зан болох сонжих, шордох нэмэгдээд /нөхөр нь солонгост байгаа юм чинь их мөнгөтэй байгаа, тийм байж аятайхан хувцас ч аваад өмсчихгүй, мөнгөтэй байж найз нөхөддөө ч зээлчихгүй гэх зэрэг/ нөгөө муусайн бүсгүйчүүдийг чинь ёстой дарамтанд оруулдаг юм байна лээ. Гадаад шилжих хөдөлгөөнтэй холбогдон босч ирж буй томхон асуудал бол ГЭР БҮЛ САЛАЛТ байв. Солонгос явсан нөхөр нь тэндээ хамтрагчтай болоод, ард үлдсэн эхнэр нь эндээ "нууц"-тай болоод, ингээд л нийгмийн тулгуур үндэс болсон гэр бүл салалт бий болдог аж.

Схемээр үзүүлбэл нэг иймэрхүү.



Гэхдээ нөхөр нь Солонгос явсан бүх эмэгтэйчүүдэд ийм ижил зүйлүүд тохиолдож байна уу гэвэл үгүй. Нөхөртэйгээ ойлголцоод, гэр орноо сайн сайхан авч яваад, явуулсан мөнгөөр нь амьдрал ахуйгаа болгоод байгаа хүмүүс байлгүй яахав. Гэвч эмэгтэйчүүдэд тулгараад байгаа эдгээр бэрхшээл нь өргөн хүрээг хамарсан, нийтлэг тохиолдож байгаа нь "гэнэхэн" судлаачид ч ил байсан юм. Уулзаж ярилцсан 2 хүн тутмын 1-ийнх нь хамаатан, танил садан нь Солонгос явчихсан, 4 хүн тутмын 3 нь гэр бүл салалт их байгааг дуу нэгтэй баталсан, 3 хүн тутмын 1 нь гэр бүл нь салсан /Мэдээж Солонгос явсантай холбоотой/ хүнийг тэр гээд зааж байгаа нь үүнийг хангалттай нотлох болов уу.


Үргэлжлэл бий.

Өвөрхангайд зорчсон тэмдэглэл 1

Баруун этгээдэд зорчсон тэмдэглэл гэдэг шиг Өвөрхангай аймагт ажлаар явсан 3 өдрөө ингэж нэрлэмээр санагдлаа. Өмнө нь би хамгийн холдоо Төв аймаг руу л ажлаар явж байсан юм. Хэдийгээр гуравхан өдөр ч гэсэн үзэж харах, мэдэж, таних юмаар арвин өдрүүд байлаа.

Эхний өдөр:
Шөнө нь Арвайхээрт ирэнгүүтээ аймгийн захиргааны дэргэд байрлах Хангай зочид буудалд буув. Байрлалын хувьд төвдөө, тэгээд ч яг захиргааныхаа дэргэд болохоор зүгээр санагдсан нь тэр. Үнэндээ өөр буудал хайгаад таньж мэдэхгүй газар шөнөөр яваад байх ямар л олиг байв гэж.
Буудал үнэхээр том юмаа. Гэхдээ дотоод засал, уур амьсгал энэ тэр нь яг л социализмын үед оччихсон юм шиг санагдсан шүү. Би тэр үед амьдарч байгаагүй л дээ, /ер нь бол амьдарч байсан, ардчилалтай золгоход би 4-хөн настай байсан юм чинь яаж мэдэхэв/ гэхдээ хүмүүсийн яриа, дээхнэ үеийн монгол кинонууд дээр гардаг дүр зураг бол тэр мөн байсан. Буудлын өрөө нь хүртэл “социалист” санагдсан шүү. За энэ ч яахав. Маргааш өглөө нь буюу ажлын эхний өдөр боллоо. Энэ өдрийг би аймгийн захиргаан дээр холбогдох албан тушаалтнуудтай уулзаж, ажиллахаар шийдсэн болохоор ажлын цаг эхлэнгүүт л Нутгийн захиргааны ордон руу ороод явчихав. Өө нээрээ би яг ямар ажлаар явж байгаагаа танилцуулаагүй юм байна ш дээ. Судалж байгаа асуудал маань “Гадаад шилжих хөдөлгөөн ба ард үлдсэн эмэгтэйчүүд”-ийн тухай л даа.

Юун түрүүнд тус аймгаас хичнээн хүн, ямар шалтгаанаар, хаашаа явсаныг тодруулах байсан юм. Ингээд л захиргаан дээр байрлах аймгийн Иргэний бүртгэлийн газар, Статистикийн газар, захиргааны хажууд байх хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын асуудал хариуцсан газар гээд нэлээд хэдэн газраар оров. Нэлээн гүйсний эцэст гадаад шилжих хөдөлгөөнд хамрагдсан буюу гадаадад хөдөлмөр эрхлэхээр явсан хүмүүсийн албан ёсны бүртгэл байхгүй болж таарав. Энэ нь 1-рт шилжиж явсан хүмүүсээ хаашаа явсаныг нь нарийн тэмдэглэдэггүй, /Өвөрхангайгаас гарсан, Өвөрхангайд ирсэн гэсэн ерөнхий үзүүлэлтээр л тооцдог/, 2-рт гадаадад ажил хөдөлмөр эрхлэхээр явсан хүмүүсээ шилжих хөдөлгөөнд хамрагдсан гэж үздэггүй /эдгээр хүмүүс тус аймагтаа оршин сууж байгаагаар л бүртгэгддэг/ зэрэгтэй холбоотой аж. Иймээс аймгийн хэмжээнд хичнээн хүн гадаадад хөдөлмөр эрхлэхээр явсан тухай албан ёсны мэдээ байхгүй болов. Гэхдээ Өвөрхангайгаас нэлээн олон хүн, Солонгос руу ажил хийхээр гарсан, эдгээр хүмүүсийг тус аймгаас сонгогдон УИХ-д сууж буй З.Энхболд гишүүн болон бусад гишүүд, мөн НХХЯ-ны дэд сайд Чинзориг нар түлхүү гаргасан болохыг мэдээд авав.

Ингээд иргэдийг Солонгос явахад бүртгэж байсан газрууд болох Арвайхээр сумын ЗДТГ, Арвайхээр телевиз рүү очлоо. Арвайхээр телевизийн байранд З.Энхболд гишүүний тусламжтайгаар гарч байсан иргэдийг бүртгэж байсан аж. Зөвхөн тэндээс л гэхэд 600 гаруй хүн /аймгийн хэмжээнд/ явжээ. Харин нөгөө газар нь Чинзориг сайдын тусламжтайгаар /НХХЯ-ны шугамаар/ бүртгэл хийж, гаргаж байсан газар аж. Эндээс Арвайхээр сумын хэмжээнд 730-аад хүн явсныг тодруулж чадав. Ажил маань овоо урагштай, гэхдээ л аймгийн хэмжээнд яг хэдэн хүн Солонгос явсаныг мэдэж чадсангүй. Дээрх уулзаж ярилцсан хүмүүс, тэгээд бас зарим иргэд, төрийн бус байгууллагынхны ярианд үндэслэн ямар ч байсан явсан хүний тоо 1000 давсан гэж барагцаалав. Ер нь хаа ч явсан төр захиргааны байгууллагын ажилчдын хүнд суртал гэж нэг дийлддэггүй юм байх юмаа. Хөдөө орон нутагт ч ялгаагүй хүнд суртал нүүрлэчихсэн байна гэж бодсонгүй. Нэг бол цоожтой хаалга мөргөөд буцах, нэг бол нүдний шилний дээгүүрх харцанд ширэв татуулах хандлага хаа сайгүй л байх аж.

Ингэж явсаар цайны цаг аль хэдийн болоодохов. Арвайхээр хэмээх цайны газар орж цуйван хэмээх ганцхан сонголтыг сонгов. Дажгүй л санагдсан. Яг миний хийдэг шиг ямар ч ногоогүй, зүгээр л мах, гурил байсан нь элдэв ногоо цагаанд сүжиггүй надад таалагдсан хэрэг. Харин үнийн хувьд хотынхоос бараг ялгаагүй байсан шүү. Ер нь Өвөрхангайд өргөн хэрэглээний бараа гэж нэрлэгддэг зүйлс яг Улаанбаатартай ижил үнэтэй байлаа.

Үдээс хойшхи цагийг иргэдтэй уулзахад зориуллаа. Эхний ээлжинд хамгийн тохиромжтой хүмүүс нь худалдааны газрын хийх юмаа олж ядаж байгаа худалдагч нар байдагийг гадарлах /тэгээд ч тэд нараас дараагийн респондентоо хаанаас олохыг хэлээд, чиглүүлээд өгдөг/ тул шууд л зах руу зүглэв. Би ч зөв бодсон байлаа. Энд нэлээд хэдэн хүнтэй уулзаж, тэдгээр хүмүүсээ судлах, дараагийн респондентоо олох зэрэг давхар давхар зорилгоо биелүүлээд амжив. Ингэсээр бүрий тасарч, зах хаахын үед буудалдаа эргэж ирлээ.